Τα ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται καθημερινά και συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας, για περισσότερο από έναν αιώνα.
- Στον τομέα της υγείας, ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται στη διάγνωση και στη θεραπεία ασθενειών, όπως καρκίνος, καρδιολογικές παθήσεις και άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Το 80% των υπό χρήση χειρουργικών γαντιών και σχεδόν το 50% των αναλώσιμων ιατρικών ειδών, αποστειρώνονται με χρήση ραδιενεργών υλικών.
- Στη βιομηχανία, ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται στους ελέγχους με μη-καταστροφικές τεχνικές, υποστηρίζοντας την κατασκευή και τον έλεγχο ασφάλειας οχημάτων, αεροσκαφών, γεφυρών και κτιρίων. Επιπλέον, χρησιμοποιούνται στην παραγωγή βελτιωμένου πλαστικού, απορρυπαντικών και ημιαγωγών.
- Σε κατοικίες και σε χώρους εργασίας, ανιχνευτές καπνού και λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας περιέχουν μικροποσότητες ραδιενεργών υλικών. Κάποια τρόφιμα, συσκευασίες και φυσικά συστατικά σε καλλυντικά και φάρμακα, αποστειρώνονται με χρήση ραδιενεργών υλικών.
- Στο περιβάλλον, ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο εντόμων που μεταδίδουν ασθένειες. Επίσης συμβάλλουν στην απομάκρυνση παρασίτων από τρόφιμα και άλλα υλικά.
Στην εποχή μας, η διαθεσιμότητα προϊόντων ευρέως διαδεδομένων, εξαρτάται από την αξιόπιστη μεταφορά ραδιενεργών υλικών, από το παραγωγό τους στον τελικό χρήστη. Κάθε ημέρα, χιλιάδες κόλλα ραδιενεργών υλικών μεταφέρονται σε όλο τον κόσμο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι αποστολές ραδιενεργών υλικών, αντιστοιχούν στο 1% του συνόλου των επικίνδυνων εμπορευμάτων που μεταφέρονται σε καθημερινή βάση. Η συντριπτική πλειοψηφία των αποστολών αυτών, αφορά σε υλικά με σχετικά χαμηλά επίπεδα ραδιενέργειας, ενώ λαμβάνουν χώρα και αποστολές ακτινοβοληθέντος πυρηνικού καυσίμου.
Η ασφάλεια κατά τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Οι κοινές προσπάθειες παραγωγών, εμπλεκομένων στην αλυσίδα μεταφοράς, τελικών χρηστών και αρμόδιων ρυθμιστικών-ελεγκτικών αρχών, έχουν ως αποτέλεσμα υποδειγματικό ιστορικό ασφάλειας για περισσότερα από 50 χρόνια. Δυνατότητες για βελτιστοποίηση εξετάζονται σε συνεχή βάση.
Τα κόλλα μεταφοράς ραδιενεργών υλικών είναι σχεδιασμένα και εγκεκριμένα σύμφωνα με διεθνείς προδιαγραφές/απαιτήσεις, ανάλογες του ραδιενεργού υλικού που επιτρέπεται να συσκευασθεί σε αυτά, ώστε να διασφαλίζουν την προστασία του πληθυσμού, των εργαζομένων και του περιβάλλοντος.
Το σύνολο αυτών των κόλλων ελέγχεται για την αντοχή τους σε συνήθεις συνθήκες μεταφοράς. Επιπλέον, τα κόλλα που προορίζονται για τη μεταφορά υλικών υψηλής ραδιενέργειας, σχεδιάζονται και ελέγχονται ως προς την αντοχή τους σε σοβαρά ατυχήματα, π.χ. έλεγχος πρόσκρουσης με ρίψη σε στόχο, από ύψος έως και 9 μέτρα – το περιεχόμενο, η θωράκιση και η αντοχή σε πυρκαγιά πρέπει να διατηρούνται ανέπαφα, μετά από πολλαπλές ρίψεις.
Οι συμβατικοί κίνδυνοι που απαντώνται στο σύνολο των εμπορευματικών μεταφορών, όπως πτώση κόλλων από clark, αποτελούν τα συνήθη περιστατικά κατά τις μεταφορές ραδιενεργών υλικών. Ατυχήματα όμως, ενδέχεται να συμβούν. Δεδομένου του σχεδιασμού τους, είναι εξαιρετικά σπάνιο, να διακυβευθεί η ακεραιότητα ενός κόλλου μεταφοράς υλικών υψηλής ραδιενέργειας.
Σε περίπτωση ατυχήματος, εφαρμόζονται οι διαδικασίες αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, έστω και προληπτικά. Οι διαδικασίες αυτές είναι τεκμηριωμένες και οι αρμόδιες αρχές και οι εμπλεκόμενοι φορείς διαθέτουν εκπαιδευμένο και καταρτισμένο προσωπικό.
Όροι/απαιτήσεις που διέπουν τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών
Οι όροι/απαιτήσεις που διέπουν τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών, καθορίζονται στους σχετικούς κανονισμούς σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας εξέδωσε για πρώτη φορά κανονισμούς για την ασφαλή μεταφορά ραδιενεργών υλικών, το 1961. Έκτοτε, επικαιροποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα και αποτελούν για την «Κλάση 7: ραδιενεργά υλικά», τη βάση για τους διεθνείς κανονισμούς μεταφοράς επικινδύνων εμπορευμάτων, που εκδίδονται από άλλους Οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών (Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός, Διεθνής Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, Οικονομική Επιτροπή για την Ευρώπη). Ενδεικτικά αναφέρονται:
• θαλάσσια μεταφορά (IMDG Code)
• αεροπορική μεταφορά (Technical Instructions)
• οδική μεταφορά (ADR)
• σιδηροδρομική μεταφορά (RID)
• εσωτερικές πλωτές μεταφορές (ADΝ).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εκδώσει οδηγίες για τις εσωτερικές μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων(οδικές, σιδηροδρομικές κλπ.) και τις αποστολές ραδιενεργών αποβλήτων και πυρηνικού καυσίμου. Η οδηγία για τις εσωτερικές μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων θέτει σε εφαρμογή τις ευρωπαϊκές συμφωνίες ADR, RID και ADΝ.
Στη χώρα μας, οι μεταφορές ραδιενεργών υλικών διέπονται από τον Κανονισμό Ακτινοπροστασίας (π.δ. 101/2018 και υπουργική απόφαση 45872/26.03.2019, όπως έχει τροποποιηθεί με την κ.υ.α. 32083/2022), ο οποίος συμφωνεί και συμπληρώνει, χωρίς όμως και να αντικαθιστά τους προαναφερόμενους διεθνείς κανονισμούς και υπόκεινται στις διατάξεις του διεθνούς και κοινοτικού πλαισίου. Σύμφωνα με το π.δ. 101/2018 η μεταφορά πάσης φύσης ραδιενεργών υλικών υπόκειται για τους σκοπούς της ακτινοπροστασίας σε κανονιστικό έλεγχο. Για τον σκοπό αυτόν πρακτικές που σχετίζονται με τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών υπόκεινται είτε σε γνωστοποίηση είτε σε καταχώριση είτε σε αδειοδότηση.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η μεταφορά ραδιενεργών υλικών είναι διασυνοριακή, γίνεται εύκολα κατανοητή, η ανάγκη εναρμόνισης κανονισμών και διαδικασιών σε διεθνές επίπεδο, η οποία σε μεγάλο βαθμό έχει επιτευχθεί και συνεχώς βελτιστοποιείται.
Επιπλέον, τα πλεονεκτήματα της ομαδικής εργασίας σε περιφερειακό επίπεδο, μεταξύ άλλων: οικονομία πόρων, ανταλλαγή τεχνογνωσίας, κοινές διαδικασίες στο βαθμό που είναι εφικτό, διαφάνεια και αμοιβαία εμπιστοσύνη, καθώς και τα κοινά θέματα και προβλήματα που τυχόν αντιμετωπίζουν διαφορετικές χώρες, έχουν οδηγήσει στη σύσταση και λειτουργία δικτύων για τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών.
Ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος ρυθμιστικών αρχών για τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών(European Association of Competent Authorities) είναι το πρώτο δίκτυο που σχηματίσθηκε και λειτουργεί με επιτυχία αρκετά χρόνια τώρα. Από τo τέλος του 2013, λειτουργεί και το Μεσογειακό Δίκτυο για τη μεταφορά ραδιενεργών υλικών (Mediterranean Network). Η ΕΕΑΕ συμμετέχει στις εργασίες και των δύο δικτύων.
Γνωστοποίηση και έγκριση οργανισμών για μεταφορές
Η μεταφορά ραδιενεργών υλικών υπόκειται σε κανονιστικό έλεγχο. Αναλόγως την πρακτική, οι ενδιαφερόμενοι οργανισμοί απαιτείται να ακολουθήσουν τη διαδικασία της γνωστοποίησης ή της έγκρισης (καταχώριση, αδειοδότηση).