Η εθνική υποδομή για την πρόληψη και καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ραδιενεργών υλικών αναπτύχθηκε λίγο πριν και με αφορμή τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 2004, δεδομένων των υψηλών απαιτήσεων ασφάλειας. Η υπάρχουσα υποδομή αφορά σε τεχνογνωσία και εξειδικευμένο ανιχνευτικό εξοπλισμό, σε εκπαιδευμένο προσωπικό και σε διαδικασίες επέμβασης σε περίπτωση συναγερμού.

α. Εγκατάσταση, συντήρηση και λειτουργία ανιχνευτικών συστημάτων

Στο πλαίσιο των ενεργειών για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ραδιενεργών υλικών σε πύλες εισόδου της χώρας έχουν εγκατασταθεί συστήματα ανίχνευσης ραδιενέργειας. Συγκεκριμένα:

• σε έξι τελωνειακούς σταθμούς λειτουργούν σταθερά αυτόματα συστήματα ανίχνευσης ραδιενέργειας και φορητός εξοπλισμός για δευτερογενή έλεγχο,
• φορητές συσκευές ανίχνευσης ραδιενέργειας έχουν διανεμηθεί σε 30 άλλα τελωνεία, σε 20 αστυνομικά τμήματα συνοροφυλάκων και σε πέντε διευθύνσεις του Λιμενικού Σώματος.

Σε συνεργασία με τις τελωνειακές αρχές η ΕΕΑΕ ελέγχει κεντρικά και παρακολουθεί όλα τα ραδιολογικά περιστατικά. Τα ανιχνευτικά συστήματα είναι διασυνδεδεμένα με βάση δεδομένων εγκατεστημένη στην ΕΕΑΕ. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται αφενός η αμεσότερη υποστήριξη από την ΕΕΑΕ των τελωνειακών υπαλλήλων που διαχειρίζονται την παράνομη διακίνηση και αφετέρου η ταχύτερη δυνατή υποστήριξη των συστημάτων ανίχνευσης στο πλαίσιο της συμφωνίας συντήρησης και βαθμονόμησης που υπάρχει μεταξύ της ΕΕΑΕ και των τελωνείων.

Τα συστήματα ανίχνευσης ραδιενέργειας:

• δεν εκπέμπουν ακτινοβολία.
• δεν είναι δυνατό να προκαλέσουν βλάβη στην υγεία διερχόμενων ατόμων ή εργαζομένων, σε όποια απόσταση κι αν βρίσκονται από αυτά.
• προειδοποιούν για ύπαρξη ραδιενεργού υλικού, που αλλιώς θα ήταν αδύνατο να γνωρίζουμε την παρουσία του, καθώς δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τη ραδιενέργεια με τις αισθήσεις.

Για την ανάπτυξη της εθνικής υποδομής για την αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης ραδιενεργών και πυρηνικών υλικών ήδη από το 2003 η ΕΕΑΕ συνεργάζεται με το Υπουργείο Οικονομικών (Γενική Διεύθυνση Τελωνείων), τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) και το Υπουργείο Ενέργειας των Η.Π.Α. Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας δόθηκε προς την Ελλάδα τεχνική βοήθεια, με σκοπό την ενίσχυση της ικανότητας αντιμετώπισης της παράνομης διακίνησης αυτών των υλικών σε ορισμένες πύλες εισόδου της χώρας.

β. Διαδικασίες διαχείρισης συναγερμών

Η διαδικασία ελέγχου στις πύλες εισόδου της χώρας περιλαμβάνει πρωτογενή ραδιολογικό έλεγχο, και δευτερογενή στην περίπτωση που προκύψει ραδιολογικό εύρημα.Ο πρωτογενής ραδιολογικός έλεγχος πραγματοποιείται με τη βοήθεια φορητών και σταθερών ανιχνευτών ραδιενέργειας, ενώ κατά τον δευτερογενή έλεγχο χρησιμοποιούνται μόνο φορητά όργανα.

Αν ο ρυθμός δόσης ακτινοβολίας είναι μεγαλύτερος από μια συγκεκριμένη τιμή (100 μSv/h) καλείται άμεσα η ΕΕΑΕ. Σε κάθε περίπτωση εντοπισμού ραδιενεργού υλικού (πραγματικός συναγερμός) ειδοποιείται η ΕΕΑΕ.

Κατηγορίες συναγερμού
• Λανθασμένος συναγερμός. Eνεργοποίηση του συστήματος ανίχνευσης λόγω ηλεκτρονικού θορύβου, χωρίς παρουσία ραδιολογικής ουσίας.
• Αθώος συναγερμός. Ενεργοποίηση του συστήματος ανίχνευσης, λόγω ύπαρξης ραδιολογικής ουσίας που σχετίζεται με την παρουσία φυσικής ραδιενέργειας ή ιατρικού ραδιοϊσοτόπου.
• Πραγματικός συναγερμός. Ενεργοποίηση του συστήματος ανίχνευσης, λόγω αδικαιολόγητης ύπαρξης ραδιολογικής ουσίας που δεν σχετίζεται με φυσική ραδιενέργεια ή ιατρικό ραδιοϊσότοπο.

Σε περίπτωση εντοπισμού ραδιολογικού κινδύνου, η ΕΕΑΕ ενεργοποιεί τους μηχανισμούς απόκρισής της και ενημερώνει σχετικά τη διεθνή βάση παράνομης διακίνησης ραδιενεργών υλικών (Incidents and Trafficking Database, ITDB).

γ. Εκπαίδευση προσωπικού

Θεμελιώδους σημασίας για την υποστήριξη της εθνικής υποδομής καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης ραδιενεργών υλικών είναι η εκπαίδευση και συνεχής κατάρτιση του προσωπικού που εργάζεται στις πύλες εισόδου της χώρας. Για το σκοπό αυτό, η ΕΕΑΕ έχει αναπτύξει σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση στο αντικείμενο της ακτινοπροστασίας και των μετρήσεων ραδιενέργειας. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων παρουσίαση των μεθόδων ανίχνευσης και αναγνώρισης ραδιενεργών πηγών, των αρχών ακτινοπροστασίας και των κανόνων μεταφοράς και διαχείρισης ραδιενεργών υλικών. Το πρακτικό σκέλος της εκπαίδευσης αφορά στα θέματα συντονισμού, όπως προβλέπονται στα σχέδια διαχείρισης κρίσεων, στα θέματα περιορισμού των συνεπειών έκθεσης σε ραδιενέργεια κ.α.