Οι ερευνητικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες αδειοδοτούνται και επιθεωρούνται σύμφωνα με τις διαδικασίες που περιγράφονται στην Υπουργική Απόφαση "Βασικές απαιτήσεις - αρχές πυρηνικής ασφάλειας και ρυθμιστικός έλεγχος ερευνητικών πυρηνικών αντιδραστήρων" (ΦΕΚ 2877/Β/26.10.2012), όπως τροποποιήθηκε με την Υπουργική Απόφαση 91175/31.05.2017 (ΦΕΚ 1991/B/09.06.2017) και 84631/07-08-2020 (ΦΕΚ 3389/Β/13.08.2020).
α. Αδειοδότηση
Στην Υπουργική Απόφαση υιοθετούνται οι διεθνείς απαιτήσεις πυρηνικής ασφάλειας ερευνητικών πυρηνικών αντιδραστήρων του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας.
Οι άδειες στα διάφορα στάδια της ζωής ενός ερευνητικού αντιδραστήρα εκδίδονται είτε από την ΕΕΑΕ, είτε από το αρμόδιο Υπουργείο, με τη σύμφωνη γνώμη της ΕΕΑΕ. Ειδικότερα, από την ΕΕΑΕ εκδίδονται η άδεια θέσης σε λειτουργία, η άδεια λειτουργίας και η άδεια παρατεταμένης διακοπής λειτουργίας, ενώ από το αρμόδιο Υπουργείο εκδίδονται η άδεια ίδρυσης, η άδεια κατασκευής και η άδεια τελικής αποξήλωσης. Υπεύθυνη για την έγκριση τροποποιήσεων στην άδεια του αντιδραστήρα είναι η ΕΕΑΕ.
Η διαδικασία αδειοδότησης περιλαμβάνει τον έλεγχο πληρότητας της αίτησης του κατόχου άδειας και στη συνέχεια την τεχνική αξιολόγηση της υποβληθείσας Έκθεσης Ανάλυσης Ασφάλειας του αντιδραστήρα και τυχόν άλλων συνοδευτικών εγγράφων. Τα συμπεράσματα της τεχνικής αξιολόγησης καταγράφονται αναλυτικά σε Έκθεση Αξιολόγησης Ασφάλειας, η οποία υποβάλλεται ως μέρος του φακέλου αδειοδότησης και δημοσιοποιείται με ανάρτηση στο διαδικτυακό χώρο της ΕΕΑΕ.
β. Επιθεωρήσεις
Ο σκοπός των επιθεωρήσεων είναι να επιβεβαιωθεί ότι ο κάτοχος άδειας συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις ασφάλειας και τους όρους της άδειας. Οι επιθεωρήσεις καλύπτουν όλα τα στάδια της ζωής ενός ερευνητικού πυρηνικού αντιδραστήρα, από την αρχική επιλογή τοποθεσίας και την κατασκευή έως και την τελική αποξήλωση. Οι επιθεωρήσεις διενεργούνται συμφώνα με το πρόγραμμα επιθεωρήσεων ή όποτε παρουσιάζεται ανάγκη, ως απόκριση και ενέργεια της ΕΕΑΕ σε συγκεκριμένες περιστάσεις, όπως για παράδειγμα σημαντικές αλλαγές ή συμβάντα. Η συχνότητα των επιθεωρήσεων και το εύρος των θεμάτων πυρηνικής ασφάλειας που ελέγχονται πρέπει να είναι συμβατή με τους πραγματικούς πιθανούς κινδύνους για τους εργαζόμενους, το κοινό και το περιβάλλον (κλιμακούμενη προσέγγιση).
Αν κατά την επιθεώρηση εντοπιστεί απόκλιση από τις απαιτήσεις ασφάλειας και τους όρους της άδειας, η ΕΕΑΕ ενημερώνει τον κάτοχο άδειας και συνεχίζει τις επιθεωρήσεις με συχνότητα, έως ότου το πρόβλημα και οι αιτίες του αντιμετωπιστούν κατάλληλα. Η ΕΕΑΕ, ανάλογα με την επίπτωση στην ασφάλεια, μπορεί να προβεί στην επιβολή κυρώσεων.
Τα συμπεράσματα της επιθεώρησης καταγράφονται σε έκθεση επιθεώρησης, η οποία αποστέλλεται στον κάτοχο άδειας και δημοσιοποιείται με ανάρτηση στο διαδικτυακό χώρο της ΕΕΑΕ. Οι επιθεωρήσεις πρέπει να οδηγούν, αν διαπιστώνεται τέτοια ανάγκη, σε ενέργειες τόσο της ΕΕΑΕ, όσο και του κατόχου άδειας, με σκοπό τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας και την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων.
Οι επιθεωρήσεις περιλαμβάνουν παρακολούθηση της λειτουργίας και των δραστηριοτήτων στον αντιδραστήρα, περιήγηση στην εγκατάσταση, συνεντεύξεις και συναντήσεις με το προσωπικό και τη διοίκηση και επισκόπηση και έλεγχο αρχείων. Γενικά, οι επιθεωρήσεις ενός ερευνητικού αντιδραστήρα σε λειτουργία καλύπτουν τα παρακάτω ζητήματα:
- Προσωπικό: Αριθμός-βάρδιες, άδειες, προσόντα, καταλληλότητα, κατάρτιση-εκπαίδευση
- Ακτινοπροστασία προσωπικού, έλεγχος ραδιενέργειας περιβάλλοντος, εκλύσεις
- Πειράματα
- Οργάνωση, λειτουργία, συντήρηση, τροποποιήσεις
- Ανεξάρτητος έλεγχος, αξιολόγηση ασφάλειας (πχ επιτροπή ασφάλειας)
- Διαδικασίες
- Μεταχείριση καυσίμου
- Επίβλεψη, έλεγχος συστημάτων, εξοπλισμού (surveillance)
- Ετοιμότητα έκτακτης ανάγκης
- Φυσική προστασία
Η παραπάνω λίστα, όπως και το εύρος επιθεώρησης κάθε επιμέρους θέματος ασφάλειας, προσαρμόζεται στην εκάστοτε κατάσταση του αντιδραστήρα. Για παράδειγμα, η λίστα περιορίζεται σε σημαντικό βαθμό στην περίπτωση παρατεταμένης διακοπής λειτουργίας καλύπτοντας θέματα όπως: προσωπικό, ακτινοπροστασία, έλεγχος ραδιενέργειας περιβάλλοντος και εκλύσεις, επίβλεψη και έλεγχος συστημάτων και εξοπλισμού (surveillance), έκτακτη ανάγκη και φυσική προστασία.
Έκτακτες επιθεωρήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν, όταν υπάρχει γνωστοποίηση ή άλλη πληροφόρηση στην ΕΕΑΕ αναφορικά με:
- Ελαττώματα ή ανεπάρκεια κατασκευής και σχεδιασμού
- Ασυνήθιστα αποτελέσματα μετρήσεων και ελέγχων
- Έκλυση ραδιενέργειας
- Παραβίαση ΟΣΛ ή άλλων όρων άδειας
- Τροποποιήσεις και διορθωτικά μέτρα
- Έκθεση προσωπικού
- Ανεπάρκεια ή μη διαθεσιμότητα συστημάτων και εξοπλισμού ασφάλειας
- Οποιαδήποτε άλλη κατάσταση, η οποία είναι πιθανό να οδηγήσει σε κίνδυνο για τους εργαζόμενους, το κοινό και το περιβάλλον
Έκτακτες επιθεωρήσεις μπορεί να γίνουν και σε περίπτωση που προκύπτουν νέα δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια, είτε από την αξιολόγηση ασφάλειας ή την εμπειρία λειτουργίας ή και από την ανάλυση συμβάντων σε άλλες παρόμοιες εγκαταστάσεις διεθνώς.