Παρουσιάζουμε σύνοψη των κύριων συμπερασμάτων πανελλαδικής έρευνας αντιλήψεων, γνώσεων και στάσεων της κοινής γνώμης για τις ακτινοβολίες, και ειδικότερα θέματα που αφορούν τη χρήση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας στην ιατρική, θέματα περιβάλλοντος, την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας, τη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων και τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Στοιχεία από έρευνες κοινής γνώμης αναφορικά με ζητήματα ακτινοβολιών ήταν διαθέσιμα έως σήμερα μόνο αποσπασματικά και μόνο για συγκεκριμένα θέματα, με κύρια πηγή το Ευρωβαρόμετρο. Σε εθνικό επίπεδο δεν είχε πραγματοποιηθεί ποτέ πριν έρευνα για όλο το φάσμα των ακτινοβολιών, την αντίληψη του ρίσκου και τις στάσεις της ελληνικής κοινής γνώμης έναντι κρίσιμων ζητημάτων που άπτονται της δημόσιας υγείας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η έρευνα κοινής γνώμης για τις ακτινοβολίες και διερεύνησης της νοοτροπίας ασφάλειας σε επαγγελματίες διενεργήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος "Αξιολόγηση των δραστηριοτήτων σε εθνικό επίπεδο για την προστασία από τις ιοντίζουσες και τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες - Δράσεις ευαισθητοποίησης" με την κωδική ονομασία "ΑΥΡΑ". Το πρόγραμμα υλοποιείται από την ΕΕΑΕ την περίοδο 2017-2019 και εντάσσεται στη "Δράση Στρατηγικής Ανάπτυξης Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων" του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία 2014-2020" που συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης. H δράση συντονίζεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Παιδείας, 'Ερευνας και Θρησκευμάτων.
Η πανελλαδική έρευνα διενεργήθηκε σε δείγμα 1.811 ατόμων, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις βάσει δομημένου ερωτηματολογίου, την περίοδο Ιουνίου- Ιουλίου 2018 από την εταιρεία ερευνών και δημοσκοπήσεων Palmos Analysis, σε συνέχεια διαγωνιστικής διαδικασίας.
Η έρευνα θα αξιοποιηθεί ως ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη δράσεων ενημέρωσης και εκπαίδευσης από την ΕΕΑΕ. Υπό αυτό το πρίσμα παρουσιάζουμε τα κύρια σημεία των αντιλήψεων, γνώσεων και στάσεων της κοινής γνώμης στη χώρα μας για ζητήματα ακτινοβολιών, όπως καταγράφηκαν στην έρευνα.
- Η συντριπτική πλειοψηφία (85%) δηλώνουν ότι τους απασχολεί η έκθεσή τους σε ακτινοβολία. Ο βασικός λόγος που επικαλούνται είναι ο φόβος για πιθανές συνέπειες στην υγεία τους (79%), ενώ αναφέρεται και ο φόβος για πιθανές συνέπειες στο περιβάλλον (14%).
- Τα ραδιενεργά απόβλητα, το ραδόνιο, τα μηχανήματα σολάριουμ και οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας αξιολογούνται ως οι πλέον επικίνδυνες πηγές ακτινοβολίας από τους ερωτώμενους.
Ιατρική χρήση ακτινοβολιών
- 9 στους 10 ερωτώμενους δηλώνουν ότι έχουν υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις ή θεραπείες με χρήση κάποιας μορφής ακτινοβολιών. Η ακτινογραφία θώρακος είναι η πιο διαδεδομένη εξέταση με χρήση ακτινοβολιών (90%).
- Το 89% των ερωτώμενων δηλώνει ότι δεν έχει ζητήσει ποτέ από τον γιατρό του να υποβληθεί σε κάποια εξέταση με χρήση ακτινοβολίας, με δική του πρωτοβουλία.
- Περίπου οι μισοί από τους ερωτώμενους δηλώνουν ότι τους απασχολεί «Πολύ» ή «Αρκετά» η έκθεσή τους σε ακτινοβολία από ιατρικές εξετάσεις.
Περιβάλλον και ακτινοβολίες
- Το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού (97%) εμφανίζεται να γνωρίζει ότι δεχόμαστε ακτινοβολία στο φυσικό περιβάλλον που ζούμε και κινούμαστε. Ο ήλιος (55%) και οι κεραίες (39%) είναι οι βασικές αυθόρμητες αναφορές από τους ερωτώμενους ως πηγές έκθεσης σε ακτινοβολία από το περιβάλλον.
- 4 στους 10 ερωτώμενους δηλώνουν ότι έχουν ακούσει για το φυσικό ραδιενεργό αέριο ραδόνιο, αναφέροντας ως βασική πηγή πληροφόρησης τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία
- Οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας (59%) και τα κινητά τηλέφωνα (57%) είναι οι δύο πηγές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που ανησυχούν περισσότερο τους ερωτώμενους.
- 7 στους 10 ερωτώμενους δηλώνουν ότι θα ανησυχούσαν και θα αντιδρούσαν ενεργά σε περίπτωση εγκατάστασης κεραίας κινητής τηλεφωνίας κοντά στην κατοικία τους.
- Στο 4% βρίσκεται, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, η διείσδυση της χρήσης των μηχανημάτων σολάριουμ στον πληθυσμό της χώρας, ηλικίας 18 ετών και άνω. Η υπεριώδης ακτινοβολία χαρακτηρίζεται ως παράγοντας κινδύνου (95%) και μόνο το 1% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι δεν αποτελεί κίνδυνο.
Πυρηνική ενέργεια - πυρηνικά ατυχήματα
- 3 στους 4 ερωτώμενους (74%) δηλώνουν ότι είναι κατά της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. 1 στους 5 (18%) δηλώνει ότι είναι υπέρ.
- Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (83%) δηλώνουν σε σχέση με τη λειτουργία πυρηνικών σταθμών σε γειτονικές της Ελλάδας χώρες, ότι φοβούνται για το ενδεχόμενο ατυχήματος που μπορεί να μας θέσει σε κίνδυνο, ενώ μόνο το 7% δηλώνουν ότι δεν νιώθουν ότι κινδυνεύουν από τη λειτουργία τους.
- 8 στους 10 δηλώνουν ότι τους απασχολεί "Πολύ" ή "Αρκετά" η πιθανότητα ενός πυρηνικού ατυχήματος στην ευρύτερη περιοχή της χώρας μας με ενδεχόμενες συνέπειες από την ραδιενέργεια στην Ελλάδα, ενώ μόλις 1 στους 10 δηλώνει ότι τον απασχολεί "Λίγο" ή "Καθόλου".
- Καταγράφεται έλλειμμα ενημέρωσης σχετικά με την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης με συνέπειες από ραδιενεργό ρύπανση, καθώς περίπου το 76% δηλώνει ότι είναι "Καθόλου" ή "Λίγο" ενημερωμένο για τις σχετικές διαδικασίες και 13% δηλώνει "Αρκετά" ή "Πολύ" ενημερωμένο.
Ραδιενεργά απόβλητα
- 8 στους 10 δηλώνουν ότι είναι "Καθόλου" (54%) ή "Λίγο" (25%) ενημερωμένοι για το θέμα της διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων. Η συντριπτική πλειοψηφία (78%) δηλώνει ότι, με βάση τα όσα γνωρίζουν υπάρχουν ραδιενεργά απόβλητα στη χώρα μας.
- 7 στους 10 δηλώνουν ότι το θέμα της διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων στην Ελλάδα τους απασχολεί "Πολύ" (40%) ή "Αρκετά" (29%).
- Το 84% δηλώνει αντίθετο στη δημιουργία μονάδας προσωρινής αποθήκευσης ραδιενεργών αποβλήτων στην ευρύτερη περιοχή διαμονής του, ενώ μόλις το 12% δηλώνει ότι θα την αποδεχόταν. Το ποσοστό όσων θα αποδέχονταν την εγκατάσταση τέτοια μονάδας εμφανίζεται υψηλότερο στους νέους ηλικίας 17 - 24 ετών (20%) και 25 - 34 ετών (17%).
- Tο 37% δηλώνει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η επίδραση στις επόμενες γενιές, λόγω της μεγάλης διάρκειας ζωής των ραδιενεργών αποβλήτων και το 33% αναφέρει την πιθανότητα ατυχήματος κατά τη διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων. Σε μικρότερο ποσοστό αναφέρεται το μεγάλο οικονομικό κόστος της διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων (15%) και η πολυπλοκότητα των τεχνικών λύσεων για τη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων (8%).
Ενημέρωση- εμπιστοσύνη - αρμόδιες αρχές
- Έλλειμμα εμπιστοσύνης απέναντι στις δημόσιες αρχές για θέματα ακτινοβολίας και ακτινοπροστασίας καταγράφεται στην έρευνα: το 40% δηλώνει ότι δεν τις εμπιστεύεται "Καθόλου", το 25% δηλώνει ότι τις εμπιστεύεται "Λίγο", το 14% δηλώνει ότι τις εμπιστεύεται "Πολύ" ή "Αρκετά" και το 20% είναι ουδέτεροι. Δεδομένης της συνολικής έλλειψης εμπιστοσύνης που καταγράφεται προς τις δημόσιες αρχές, ειδικά στη χώρα μας, από παρόμοιους δείκτες και έρευνες (σε ποσοστό άνω του 90%), ποσοστά εμπιστοσύνης 14% και ουδετερότητας 20% αξιολογούνται ως καλή βάση εκκίνησης.
- Το 64% θεωρεί ότι τα ζητήματα της ακτινοπροστασίας και της πυρηνικής ασφάλειας δεν αντιμετωπίζονται με διαφάνεια από τις αρμόδιες αρχές στη χώρα.
- Το 96% δηλώνει ότι δεν γνωρίζει ποια είναι η αρμόδια ρυθμιστική αρχή για την ασφάλεια των ακτινοβολιών στη χώρα.
- 3 στους 4 (73%) αναφέρουν ότι η πληροφόρηση δεν είναι επαρκής/δεν είναι αρκετή.
Εκτός από την ποσοτική τηλεφωνική έρευνα κοινής γνώμης, διενεργήθηκαν επίσης με τη χρήση εργαλείων ποιοτικής έρευνας συνεντεύξεις με επαγγελματίες του χώρου των ακτινοβολιών, για τη διερεύνηση της νοοτροπίας ασφάλειας (safety culture). Συνολικά, προέκυψε πως οι συμμετέχοντες επέδειξαν υψηλά επίπεδα αναγνώρισης της αναγκαιότητας του ρυθμιστικού ελέγχου, αλλά και της συνεχούς βελτίωσής του. Το θέμα της ασφάλειας κατά τη χρήση των ακτινοβολιών προκύπτει ως αυτονόητη προϋπόθεση και ως καθιερωμένη παράμετρος στο εργασιακό περιβάλλον. Ως προς τον ρόλο της ΕΕΑΕ, καταγράφηκε υψηλό αίσθημα εμπιστοσύνης, αλλά και εξάρτησης από αυτήν.