Διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων
Ραδιενεργά υλικά χρησιμοποιούνται καθημερινά:
- στην ιατρική, για διαγνωστικές εξετάσεις και θεραπείες στην πυρηνική ιατρική (π.χ. χρήση ραδιοφαρμάκων), ή στην ακτινοθεραπεία (π.χ. ακτινοβολήσεις καρκινικών όγκων, ενδοϊστικά εμφυτεύματα),
- στη βιομηχανία, για ραδιογραφήσεις, ακτινοβολήσεις υλικών για αποστείρωση, έλεγχο ποιοτικών και λειτουργικών παραμέτρων (π.χ. μέτρηση στάθμης ή πάχους υλικών),
- στην έρευνα και εκπαίδευση, π.χ. για πειράματα βιολογίας, χημείας, επιστήμης υλικών,
- σε εξειδικευμένες εφαρμογές, π.χ. εντοπισμός κοιτασμάτων.
Ραδιενεργά απόβλητα είναι τα εναπομείναντα «άχρηστα» προϊόντα που προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες με ραδιενεργά υλικά. Τα παραγόμενα στην Ελλάδα ραδιενεργά απόβλητα προκύπτουν από τις εγκεκριμένες πρακτικές ιοντιζουσών ακτινοβολιών, που ενέχουν χρήση ραδιοϊσοτόπων με τη μορφή ανοικτών ή κλειστών ραδιενεργών πηγών. Κατά κύριο λόγο, αυτές αφορούν τον τομέα της ιατρικής (πυρηνική ιατρική και ακτινοθεραπεία) και κατά δεύτερο λόγο τους τομείς της βιομηχανίας και έρευνας. Στην πλειονότητά τους είναι βραχύβια, χαμηλού επιπέδου απόβλητα (διεθνώς αποκαλούνται VSLW-very short lived waste), τα οποία μετά από επί τόπου διαχείριση σύντομης (ολιγοήμερης) διάρκειας, πέφτουν κάτω από τα όρια αποδέσμευσης, και μπορούν να αποδεσμευτούν στο περιβάλλον.
Εκτός αυτών, όμως, στη χώρα μας παράγονται σχετικά μικρές μεν, αλλά υπαρκτές ποσότητες ραδιενεργών αποβλήτων που χρήζουν μακροχρόνιας ασφαλούς διαχείρισης:
α. στερεά ραδιενεργά απόβλητα που προέρχονται από τις προηγούμενες δραστηριότητες και τη λειτουργία του ερευνητικού αντιδραστήρα του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Ενδεικτικά, αναφέρονται ρητίνες, ιζήματα, ιστορικά κατάλοιπα (historical waste), ενεργοποιημένα και ραδιορυπασμένα υλικά.
β. ραδιενεργά υλικά, όπως ενδεικτικά ραδιενεργά αλεξικέραυνα, πυρανιχνευτές, συσκευές με φθορίζοντα υλικά.
γ. ραδιενεργά υλικά που θα προκύψουν από την αποξήλωση του ερευνητικού αντιδραστήρα του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
δ. βραχύβια ραδιενεργά απόβλητα που προέρχονται από νοσηλευτικά ιδρύματα και ιατρικά κέντρα κατά την πραγματοποίηση διαγνωστικών εξετάσεων ή θεραπειών (π.χ. πυρηνικής ιατρικής) ή από ερευνητικά εργαστήρια.
ε. ραδιενεργές πηγές εκτός χρήσης και έκθετες πηγές και ραδιενεργά υλικά, τα οποία φυλάσσονται προσωρινά στις εγκαταστάσεις των κατόχων τους, συμπεριλαμβανομένης της Εγκατάστασης Διαχείρισης Ραδιενεργών Πηγών και Αποβλήτων του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».
Τρόποι διαχείρισης
Σύμφωνα με την Οδηγία 2011/70/Ευρατόμ, κάθε κράτος μέλος είναι υπεύθυνο και αναλαμβάνει τη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται εντός της επικράτειάς του. Το Ελληνικό κράτος έχει την υποχρέωση να διαχειρίζεται τα ραδιενεργά απόβλητα που παράγονται από δραστηριότητες εντός της χώρας και υπάγονται στη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους, σύμφωνα με τις βασικές αρχές της «εθνικής πολιτικής», όπως περιγράφεται στα άρθρα 4, 18, 19, 21 και 24 της υπ. αριθμ. 35225/2023 κυα (Β’ 2638/21.04.23).
Tα ραδιενεργά απόβλητα απομειώνονται με βάση τον χρόνο ημιζωής του ισοτόπου που εμπεριέχεται σε αυτά. Για παράδειγμα, μια ποσότητα κοβαλτίου (Co-60) θα απομείνει η μισή, μετά από διάστημα περίπου πέντε χρόνων, σε χρόνο δηλαδή ίσο με τον χρόνο ημιζωής του ισοτόπου κοβαλτίου (Co-60). Κάθε ισότοπο έχει το δικό του χρόνο ημιζωής, ο οποίος μπορεί να είναι από πολύ μικρός, π.χ. 12 δευτερόλεπτα για το βάριο (Ba-143), μέχρι πολύ μεγάλος, π.χ. 1577 χρόνια για το ράδιο (Ra-226), 5730 χρόνια για τον άνθρακα (C-14), κλπ. Έτσι, ορισμένα ισότοπα - και κατά συνέπεια και ραδιενεργά απόβλητα - δεν «πεθαίνουν» ποτέ και απαιτούν μακρόχρονη, προσεκτική διαχείριση (παραπάνω περιπτώσεις α έως δ), ενώ για κάποια άλλα – για τα βραχύβια - αρκεί απλή, επί τόπου διαχείριση (ραδιενεργά απόβλητα από διαγνωστικές εξετάσεις ή θεραπείες π.χ. πυρηνικής ιατρικής ή από ερευνητικά εργαστήρια).
Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, η τελική διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:
- με αποδέσμευση στο περιβάλλον, εφόσον πληρούνται τα θεσμοθετημένα επίπεδα αποδέσμευσης, όπως περιγράφονται στους Κανονισμούς Ακτινοπροστασίας (π.δ. 101/2018),
- με διάθεση (δηλαδή μόνιμη και οριστική εναπόθεση, χωρίς πρόθεση επανάκτησης) σε εγκεκριμένη εγκατάσταση διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων. Υπάρχουν διάφορα είδη εγκαταστάσεων διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων, όπως ενδεικτικά, εναπόθεση σε έκταση (land field disposal), εναπόθεση σε επιφανειακή εγκατάσταση μικρού βάθους (near surface disposal), εναπόθεση σε γεώτρηση κάποιων δεκάδων μέτρων (borehole), κλπ. Η επιλογή του είδους της εγκατάστασης διάθεσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος, η μορφή, η κατάσταση και η ποσότητα των ραδιενεργών αποβλήτων, οι περιέκτες (συσκευασία) των ραδιενεργών αποβλήτων, οι υφιστάμενες και μελλοντικές περιβαλλοντικές συνθήκες (γεωλογικές, σεισμολογικές, υδρολογικές, κ.ο.κ), τα αναπτυξιακά σχέδια διαμόρφωσης περιοχών, οι υπάρχουσες και οι μελλοντικές υποδομές και διαθεσιμότητα χώρων, οικονομικοί-κοινωνικοί παράγοντες, κλπ.
Μέχρι την τελική διαχείρισή τους, η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων βασίζεται σε μεθόδους προσωρινής ή μεσο- μακρο-πρόθεσμης αποθήκευσής τους, που συνήθως περιλαμβάνει και κατάλληλη ενδιάμεση βελτιωτική επεξεργασία (π.χ. διαχωρισμός, μείωση όγκου κλπ.). Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις είναι δυνατή η ανακύκλωση «υποψήφιων» ραδιενεργών αποβλήτων (κυρίως εκτός χρήσης κλειστών ραδιενεργών πηγών) ώστε να μπορέσουν να επαναχρησιμοποιηθούν αντί να προστεθούν στον προς διαχείριση όγκο των ραδιενεργών αποβλήτων. Επισημαίνεται ότι η επ’ αόριστον αποθήκευση ραδιενεργών υλικών και αποβλήτων δεν συνιστά αποδεκτή λύση τελικής διαχείρισης.
Στη χώρα μας δεν υπάρχει ακόμα εγκατάσταση διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων και η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων συνίσταται στην προσωρινή αποθήκευση. Επιπλέον, δεν υφίστανται εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ραδιενεργών υλικών, και ως εκ τούτου, η τελική διαχείριση τέτοιων ανακυκλώσιμων ραδιενεργών υλικών προϋποθέτει την εξαγωγή τους από τη χώρα σε εγκεκριμένη εγκατάσταση ανακύκλωσης του εξωτερικού.
Δείτε την κατάλογο ραδιενεργών αποβλήτων της χώρας (Νοέμβριος 2021) και πληροφορίες για την υφιστάμενη Εγκατάσταση Διαχείρισης Ραδιενεργών Αποβλήτων και Πηγών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος».